's-Hertogenbosch




Het station 's-Hertogenbosch is het belangrijkste spoorwegstation van 's-Hertogenbosch en een knooppunt van spoorlijnen in vier richtingen.

Het eerste station

Het eerste station in 's-Hertogenbosch werd geopend op 1 november 1868 aan de spoorlijn spoorlijn Utrecht - Boxtel. Omdat 's-Hertogenbosch toen nog de vestingstatus had, moest men vrij zicht kunnen hebben op de polder ten westen van de stad en mochten er buiten de vestingwerken geen blijvende, stenen bouwwerken staan. Het station was daarom opgetrokken in houten vakwerkbouw, zodat men het snel af kon breken, wanneer er gevaar dreigde.

Het station lag in de wijk 't Zand, tegenover de oude Sint-Leonarduskerk. Dit houten station stond aan het Meijerijplein. De ingang van dat station was ter hoogte van de huidige Boschveldweg en Kempenlandstraat. In het huidige 's-Hertogenbosch is dit ongeveer ter hoogte waar tot 2006 het CWI zat, ongeveer tegenover het oude kantoor van het Brabants Dagblad aan het Koningin Emmaplein. In 1896 kreeg dit houten station de functie van tramstation. Het stationsgebouw is uiteindelijk rond 1915 afgebroken.

Het tweede station

In 1896 werd het houten gebouw vervangen door een monumentaal bakstenen station naar een ontwerp van Eduard Cuypers. Dit station is een paar honderd meter zuidelijker gebouwd, en de sporen werden wat westelijker gelegd. Het station werd verplaatst om vanuit de stad en de wijk een mooier aanzicht te krijgen. Men kon dan vanuit de stad rechtuit het station inlopen. Het gebouw was 140 meter lang en was gebouwd in de neorenaissance stijl. Boven in het station waren woningen voor machinisten, restauratiehouders en de stations-chef.

Dit tweede station werd op 16 september 1944 in brand geschoten door jachtbommenwerpers. Ook werd op het NS terrein een opzichtershuisje beschoten. Daar vielen geen slachtoffers, hoewel de bewoners thuis waren. De gevechten voor de bevrijding van de stad 's-Hertogenbosch duurden uiteindelijk tot oktober 1944.

Het derde station

Nadat het tweede station in de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd was geraakt, werd het niet meer opgebouwd, maar in 1951 vervangen door een bescheidener, modern gebouw.
Het was een ontwerp van architect Sybold van Ravesteyn. De oorspronkelijke perronoverkapping bleef tot op heden behouden. Een paar oude karakteristieke kunstwerken van het tweede station werden ook bewaard, maar lang niet alles.

Het vierde station

In 1998 is het derde station vervangen door een modern passage-station, en werd de overkapping uitgebreid naar het tweede eilandperron. Het lag in de planning om ook de oude stationsoverkapping, die dateert van 1896 in zijn geheel te vervangen, maar na protest van een lokale actiegroep vanwege monumentale waarde heeft men de overkapping toch weten te behouden. Met deze aanpassingen verdween wel de bijzondere hellingbaan naar het perron. Dit vierde station is een ontwerp van architect Rob Steenhuis. Het vernieuwde station werd op 14 mei 1998 officieel geopend.

Het station bestaat voornamelijk uit de passage -Passerelle- boven de perrons, die de feitelijke stationshal en de toegang tot de perrons vormt. Dit is ook een belangrijke looproute tussen het centrum en het Paleiskwartier. Vanwege de windgevoeligheid van het station werd er in het begin veel geklaagd, omdat de wind er altijd vrij spel heeft. De NS heeft de kritiek in de wind geslagen. "Je bent immers op het station om naar de trein te gaan, niet om er rond te hangen".

Bij de afbraak van het oude station zijn twee karakteristieke torentjes behouden gebleven en aan de Efteling gedoneerd, die daar geen goede bestemming voor had. In 2002 zijn ze doorgegeven aan Het Land van Ooit. De stationsklok, die aan de gevel bevestigd was, hangt nu aan het winkelcentrum Noordkade in Veghel.

     

Het oude (links) en het nieuwe (rechts) stationsgebouw van 's-Hertogenbosch.
(bron: www.stationsweb.nl)

Gebruikte afkortingen: Blokstelsels: De beveiliging van het station 's-Hertogenbosch bestond uit de posten T, I en II.
In post T was sedert 4 september 1950 een NX - tableau geplaatst; voor een uitleg over de werking van dit toestel klik hier.
Dit was de eerste NX - beveiliging in Nederland.
In post I was een Siemens & Halske handelinrichting geplaatst; voor een uitleg over de werking van dit toestel klik hier.
In post II was een heuvel-tableau geplaatst.

Opmerkelijk was de combinatie van de NX - post en de klassieke toestellen in de posten I en II.
De mechanische post I bleef na de indienstelling van de NX - beveiliging in dienst i.v.m. de overgang naar het klassieke blokstelsel op de spoorlijnen richting Hedel en Rosmalen.
De heuvelpost II bleef in dienst i.v.m. de aanwezigheid van de rangeerheuvel en het overzicht over het terrein.

De emplacementstekening van 's Hertogenbosch.
(Klik op de tekening voor een vergroting en scroll dan door tekening)


Post T



Het NX - tableau in post T.
(bron: Het Utrechts Archief)



Tekening van het NX - tableau in post T.
(Klik op de tekening voor een vergroting en scroll dan door tekening)


Deze post bevond zich boven het 2e perron.
De toegepaste lichtseinen zijn lichtseinen van het stelsel 1946.

Het middenperron in zuidelijke richting met geheel rechts de goederensporen met o.a. de locomotieven NS 1145 en 2258 d.d. 12 juli 1961.
Op het perron een driehoogtesein in verkleinde uitvoering vanaf de achterzijde gezien.
(Foto: R. Ankersmit)



Post I

Post I stond aan de noordzijde van het emplacement bij de brug over de Dieze en de splitsing van de spoorlijnen richting Hedel en Rosmalen.

     

De splitsing van de spoorlijnen richting Hedel (links) en Rosmalen (rechts) met post I (links) en de lichtseinen 16 en 14 (rechts) d.d. 12 juli 1961.
Voor het sein 14 is een zg. koeiekop (SR 252) geplaatst waarmee de ingestelde rijweg wordt aangegeven.
(Foto's: R. Ankersmit)



Tekening van de handelinrichting in post I.


Post II

Post II stond midden op het emplacement tussen de rangeerheuvel en de verdeelsporen.
In deze post werden de wissels naar de verdeelsporen en het heuvelsein bediend.

     

De noordzijde van het emplacement in zuidelijke richting met de inrijseinen 94 en 96 (links) en het emplacement in noordelijke richting met links post II (rechts) d.d. 12 juli 1961.
(Foto's: R. Ankersmit)


     

De verdeelsporen gezien vanuit post II (links) en de heuvelsporen gezien vanuit post II (rechts) d.d. 12 juli 1961.
(Foto's: R. Ankersmit)




Tekening van het toestel post II.

Alle bijzonderheden en bedieningshandelingen worden hier beschreven (bestandsgrootte 697 kB).

De beveiliging is op 13 december 1964 vervangen door een nieuwe beveiliging waarbij ook een nieuwe post is gebouwd; deze nieuwe post staat ten noorden van het 1e perron bij km. 47.560.
Bij deze wijziging is de beveiliging van Vught Aansluiting ondergebracht in post T te 's Hertogenbosch en zijn de lichtseinen van het stelsel 1946 vervangen door lichtseinen van het stelsel 1954.

De posten I en II zijn toen vervallen.

De emplacementstekening van 's Hertogenbosch na de wijzigingen d.d. 13 december 1964.
(Klik op de tekening voor een vergroting en scroll dan door tekening)



     

De nieuwe NX post d.d. 26 maart 2012.
(Foto's: P.P. van Birgelen)



Het NX - tableau in post T.
(Foto: W. Vos)


     

Details van het NX - tableau in post T.
(Foto's: W. Vos)



Tekening van het NX - tableau in post T.
(Klik op de tekening voor een vergroting en scroll dan door tekening)

Alle bijzonderheden worden hier beschreven (bestandsgrootte 769 kB).

Voor een beschrijving van de blokpost Blokpost Bossche Gasfabriek klik hier.
Voor een beschrijving van de blokpost Maasbrug Overgang klik hier.
Voor een beschrijving van de blokpost Rosmalen klik hier.

Terug naar Home Terug naar seinhuizen