Hoogezand - Sappemeer
Op 27 februari 2024 zijn een aantal foto's uit het jaar 1983 uit de collectie van wijlen de heer Maarten Reijnhout en een aantal foto's uit de Beeldbank van de NVBS toegevoegd;
deze nieuwe foto's zijn te herkennen aan de blauwe beschrijving van de foto's.
In de emplacementstekening zijn de namen van de overwegen en de kruisende waterwegen vermeld en in de tekeningen van de handelinrichtingen zijn enkele korrekties aangebracht.
Het station Hoogezand - Sappemeer ligt aan de spoorlijn Harlingen - Nieuwe Schans bij km. 95.610.
Het station was in het begin voorzien van drie seinhuizen maar later is post II, post T geworden.
Het emplacement was van een grote omvang wat met de jaren steeds verder werd afgebroken.
Uiteindelijk waren alleen de doorgaande sporen over en zelfs het stationsgebouw heeft het niet gehaald.
Nu is het een halte aan de vrije baan.
Gebruikte afkortingen:
- Hgz = Hoogezand - Sappemeer
- Ksd = Brugpost Kielsterdiep
- Kw = Blokpost Kropswolde
- Mth = Martenshoek
- Spm = Brugpost Sappemeer Oost
- Wha = Waterhuizen Aansluiting
- Zb = Zuidbroek
Blokstelsels:
- Hoogezand - Sappemeer -(Blokpost Kropswolde) - Waterhuizen Aansluiting = Blokstelsel III.
- Hoogezand - Sappemeer - Zuidbroek = Blokstelsel III.
In de posten T en I waren Siemens & Halske handelinrichingen geplaatst; voor een uitleg over de werking deze toestellen klik hier.
Onderstaand worden vier tijdperken van de situatie te Hoogezand - Sappemeer besproken.
De jaren vijftig en zestig
De jaren zeventig
Begin jaren tachtig
Einde klassieke beveiliging
De jaren vijftig en zestig
De draaibrug over het Kielsterdiep in oostelijke richting met woning 82 en op de achtergrond wachtpost 82 d.d. 31 maart 1965.
Aan weerszijden van de brug staan draaibare hoge afsluitlantaarns. (links)
en dezelfde brug gezien in noord-oostelijke richting d.d. 31 maart 1965 (rechts).
(Foto's: R. Ankersmit)
De draaibrug over het Kalkwijksterdiep met de goederentrein 4.5129 (Onnen - Stadskanaal), getrokken door locomotief NS 2446 d.d. 31 maart 1965. (links)
en het emplacement in oostelijke richting gezien vanuit post I met rechts de gedempte spoorhaven d.d. 31 maart 1965. (rechts).
(Foto's: R. Ankersmit)
Het emplacement in westelijke richting gezien vanuit post T met op spoor 1 de aankomst van de reizigerstrein 8318 (Nieuweschans - Groningen) d.d. 31 maart 1965;
op spoor 3 staat de goederentrein 4.5125 (Onnen - Nieuweschans) getrokken door locomotief NS 2455. (links)
en het vertrek van de reizigerstrein 8313 (Groningen - Nieuweschans) gezien vanuit post T d.d. 31 maart 1965. (rechts).
(Foto's: R. Ankersmit)
De overweg in de Kleinemeersterstraat te Sappemeer met woning en wachtpost 86 met op de achtergrond het oude stationsgebouw van Sappemeer Oost d.d. 31 maart 1965.
(Foto: R. Ankersmit)
De emplacementstekening van Hoogezand - Sappemeer en omgeving.
Het emplacement van Hoogezand - Sappemeer is nog vrijwel kompleet.
Maar het verantwoordelijkheidsgebied van post T is groter dan alleen Hoogezand - Sappemeer; tot voorbij Kropswolde waar een aansluiting ligt van de AKU en richting Zuidbroek tot voorbij de brugpost Sappemeer Oost.
Post T
Tekening van het bedieningstoestel in post T met dubbele linealenkast (achter elkaar).
De meeste wissels rond post T waren centraal bediend vanuit post T. Post T is enkele jaren omgebouwd als voormalig post II. De oude post T zat in het station.
Post T stond naast Zuidbroek ook in verbinding met Sappemeer Oost en de aansluiting Scholten net voorbij Sappemeer Oost.
Beide hadden een eigen venster wat vrij moest zijn om de brug te kunnen openen of het handwissel te kunnen ontsluiten.
Als er naar de aansluiting Scholten moest worden gereden kreeg het rangeerdeel naast de sleutel van de wissels ook een penning mee voor het baanvak tussen de aansluiting en Hoogezand.
Dat hield in dat zolang de sleutel uit het toestel was van post T of het toestel bij de aansluiting er geen treinverkeer tussen Zuidbroek en Hoogezand - Sappemeer mogelijk was.
Post I
De uitrijseinen richting Kropswolde met er onder de voorseinen voor de seinen bij de brugpost Kielsterdiep.
Op de achtergrond post I.
(bron: Het Utrechts Archief)
Tekening van het bedieningstoestel in post I.
Post I stond in verbinding met de aansluiting AKU net voorbij Kropswolde, Kropswolde en de brugpost Kielsterdiep. Kielsterdiep was tevens een tussenpost met blokseinen. Hier was wel een speciaal blokstelsel III. Het blok Hoogezand-Kropswolde was als het ware opgedeeld in een A en B blok. Anders dan een baanvak met tussenposten. Een verschil was dat zich in het hele blok tot Kropswolde maar één trein kon bevinden.
Enkele bijzonderheden met betrekking tot post I: Het bloksein richting Kropswolde bij brugpost Kielsterdiep stond mechanisch in verbinding door middel van een losse schijf in het toestel van post I met de brugpost Kielsterdiep.
Post I vergrendelde in de normale stand van het toestel de bedienbare draaibrug over het Kalkwijksterdiep.
Als er naar de aansluiting AKU / Gem. moest worden gereden kreeg de trein naast de sleutel van de wissels ook de penning mee voor het baanvak tussen de aansluiting en Hoogezand.
Dat hield in dat zolang de sleutel uit het toestel was van post I of het toestelletje bij de aansluiting, de trein het alleenrecht had te mogen rijden tussen de aansluiting en Hoogezand.
Nevenposten
Aansluitingen
Tekening van de bloktoestellen van de Aansluiting Scholten (links) en de Aansluiting AKU / Gem.(rechts).
De toestellen op de aansluitingen werken heel simpel.
Post I of T maakte het venster vrij bij het vertrek van het rangeerdeel richting de aansluiting.
Als het rangeerdeel moest worden "opgesloten" dan moest, nadat het rangeerdeel geheel op de aansluiting staat en de wissels (en eventueel het ontspoorblok) weer normaal lagen de sleutel van de aansluiting in het toestel worden gestoken.
Door het venster terug te geven aan post I of T zat de sleutel vast en kon er weer een trein rijden tussen Zuidbroek of Kropswolde en Hoogezand - Sappemeer.
Brugpost Kielsterdiep
Tekening van de blokkast in de brugpost Kielsterdiep, het overwegwindwerk en één van de twee dezelfde lage handeltoestellen op de beide landhoofden.
In het toestel hoort normaal de sleutel van de brug te zitten. Anders kan er geen trein rijden. (vandaar de mechanische koppeling met de seinen). De seinen waren apart buiten de post op de beide landhoofden bedienbaar. Tevens was er een overweg. Via sloten stond het één en ander met elkaar in verbinding.
Brugpost Sappemeer Oost
Het haltegebouw gezien in westelijke richting (links) en de sporen richting Zuidbroek met de overweg in de
en de vastgezette brug over het Borgercompagniesterdiep (rechts) d.d. 6 januari 1978.
(Foto's: F.J. Hoevenagel) (bron: Stichting SNR Railverzamelingen)
Tekening van het bedieningstoestelletje van de brugpost, het handeltoestel type Alkmaarse Handelinrichting en het lage handeltoestel dat aan de overkant van de brug op het landhoofd stond.
De brugpost Sappemeer Oost had een enkel venster waarmee toestemming wordt gegeven om de brug te openen. Normaal was er geen toestemming (= wit venster; groen was toestemming.)
Buiten op het perron stond een Alkmaarse Handelinrichting voor de bediening van de overweg en de seinen A en Av ; de andere seinen (B en Bv ) werden vanaf het andere landhoofd bediend. Via sloten stond alles met elkaar in verbinding.
De beide brugseinen stonden in de normale situatie in de stand voorbijrijden toegestaan.
De beweegbare draaibrug over het Kalkwijksterdiep is met ingang van 16 oktober 1969 opgebroken.
Alle bedieningshandelingen worden hier beschreven.
Begin
De jaren zeventig
De halte Martenshoek, gezien in de richting Hoogezand - Sappemeer d.d. 9 augustus 1974.
(Foto: F.J. Hoevenagel) (bron: Stichting SNR Railverzamelingen)
Het vertrek van het treinstel NS DE2 84 richting Groningen met rechts een containertrein Veendam - Onnen met locomotief 2459 d.d. 25 augustus 1976.
(Foto: J.C. de Jongh) (links) en de spoorzijde van het (oude) stationsgebouw d.d. 9 augustus 1974.
(Foto: F.J. Hoevenagel) (rechts) (bron: Stichting SNR Railverzamelingen)
Een overzicht van het emplacement in westelijke richting d.d. 10 april 1976.
(Foto: J.G.C. van de Meene)
De emplacementstekening van Hoogezand - Sappemeer.
Met ingang van 17 april 1972 is de spooraansluiting Scholten met de wissels A en B opgebroken.
Met ingang van 21 september 1973 is het spoor 3, het wissel 2 en het stop-ontspoorblok St2 te Kropswolde opgebroken.
Met ingang van 10 januari 1974 is de beweegbare brug over het Kielsterdiep is omgebouwd in een vaste brug, de bijbehorende brugpost met de seinen N, Nv, O en Ov is vervallen en de overweg in de Kielsterstraat / Kerkstraat is omgebouwd in een AHOB.
Met ingang van 11 maart 1975 is de beweegbare draaibrug over het Borgercompagniesterdiep te Sappemeer Oost vastgezet; de brugpost Sappemeer Oost is hernoemd in wachtpost Sappemeer Oost en de overweg in de Borgercompagniesterstraat is in de beveiliging opgenomen.
Met ingang van 19 december 1975 zijn de sporen 6, 7, 8 en 10, de wissels 7, 8, 12-16 ,20 ,26 en 27 en het sein C5-7 opgebroken.
Met ingang van 11 juli 1978 is de overweg in de Borgercompagniesterstraat te Sappemeer Oost omgebouwd in een AHOB en is de wachtpost Sappemeer Oost met de seinen A, Av, B, Bv met de bijbehorende baken vervallen.
Post T
Post T (voormalig post II) d.d. 17 februari 1978 .
(Foto's: Wim Vos)
Het interieur van post T d.d. 17 februari 1978.
(Foto: Wim Vos)
De blokkasten in post T d.d. 17 februari 1978.
(Foto's: Wim Vos)
De kleppenkast (bloktelefoon) van station Hoogezand.
(Foto: Wim Mensinga)
Tekening van het bedieningstoestel in post T met dubbele linealenkast (achter elkaar).
Post I
Het westelijke gedeelte van het emplacement met post I d.d. 17 februari 1978.
(Foto: Wim Vos)
De handelinrichting in post I d.d. 10 september 1978. (Foto: Wim Vos) (links) en hetzelfde toestel. (Collectie: Maarten Reijnhout (†)) (rechts).
Een detail van het toestel in post I (links) en de sleutels voor de bediening van de spooraansluiting Gem. en AKU (rechts) d.d. 10 september 1978.
(Foto's: Wim Vos)
Tekening van het bedieningstoestel in post I.
Post I was een stuk kleiner. Maar ondanks de afmetingen haalde het toch het einde van de klassieke beveiliging.
Begin
De jaren tachtig
Wachtpost 86
Wachtpost 86 (Collectie: Maarten Reijnhout (†))
De wachtpost 86 staat bij de Kleinemeersterstraat te Sappemeer.
De treinaankondiging aan deze post vind plaats door het kloksein en het windwerk voor de bediening van de overweg staat buiten de post onder het afdakje bij de overweg.
De post is in gebruik gebleven tot het einde van de klassieke beveiliging.
De emplacementstekening van Hoogezand - Sappemeer.
Op 23 oktober 1981 zijn langs de sporen richting Kropswolde en Zuidbroek VS borden geplaatst.
Met ingang van 14 oktober 1983 zijn de wissels 18, 22 - 25 en het sein C3-4 opgebroken; het sein D1-3 is hernoemd in D1 .
Post T
Tekening van het bedieningstoestel in post T.
Post I
Post I blijft ongewijzigd
Begin
Tot het einde van de klassieke beveiliging
Post T (links) en Post I (rechts) (Collectie: Maarten Reijnhout (†))
Met ingang van 13 december 1986 wordt post T gesloten en wordt post I een blokpost.
Alle wissels en zijsporen vervallen en er blijven alleen nog de twee doorgaande sporen bestaan.
De leegstaande Post T (links) en de dichtgetimmerde Post T (rechts) (Collectie: Maarten Reijnhout (†))
Na de sluiting van post T is deze overgebracht naar het Spoorwegmuseum te Utrecht.
De emplacementstekening van Hoogezand - Sappemeer.
Post I (T)
Post I (T) in zijn nadagen.
(Foto: Wim Vos)
Het interieur van Post I (T) in zijn nadagen. (Foto: Wim Vos) (links) en hetzelfde toestel. (Collectie: Maarten Reijnhout (†)) (rechts).
Tekening van het bedieningstoestel in post I in zijn nadagen.
Met ingang van 8 april 1989 is de klassieke beveiliging te Hoogezand - Sappemeer vervallen en zijn de sporen een deel geworden van de vrije baan tussen Groningen en Zuidbroek.
Voor een beschrijving van de blokpost Kropswolde klik hier.
Voor een beschrijving van het station Zuidbroek klik hier.
Terug naar Home Terug naar seinhuizen