Arnhem / Arnhem Goederenstation

      

Arnhem


Het station Arnhem Centraal is het centrale spoorwegstation van Arnhem, de hoofdstad van de provincie Gelderland. Het was in 2016 met circa 40.000 in- en uitstappers van NS-treinen per dag (reizigers van andere spoorvervoerders niet meegerekend) in reizigersaantallen het 14de station van Nederland. Arnhem Centraal is het belangrijkste knooppunt van openbaar vervoer in Oost-Nederland en in het spoorwegverkeer met Düsseldorf (D), Utrecht, Zwolle, Nijmegen, Tiel en de Achterhoek. Bovendien is het een groot overstapknooppunt voor het stads- en streekvervoer in Gelderland. Het huidige stationsgebouw is het vierde station op die plaats. Dit gebouw, naar ontwerp van Ben van Berkel, is in 2015 opgeleverd.

De opening van de Rhijnspoorweg, aangelegd en geëxploiteerd door de Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij (NRS), bracht Arnhem een stuk dichter bij de rest van Nederland. Voor de opening van de spoorlijn was de reistijd naar Amsterdam nog zeventien en naar Den Haag vierentwintig uur. Aanvankelijk zou de spoorlijn langs de Rijn worden aangelegd, wat een goede uitwisseling tussen scheepvaart en spoor mogelijk zou maken. Bovendien zou het spoor dan niet door het heuvelachtige landschap ten noorden van Arnhem aangelegd hoeven te worden. Desondanks besloten Gedeputeerde Staten voor de laatste variant te gaan.

De hoogteverschillen werden overbrugd met een spoordijk. De spoorlijn werd feestelijk geopend op 14 mei 1845. Aanvankelijk reden er drie treinen per dag tussen Utrecht en Arnhem. Na moeizame onderhandelingen met Pruisen werd op 15 februari 1856 de verlenging van de Rhijnspoorweg naar Duitsland geopend. Op 1 februari 1865 werd Staatslijn A geopend. Deze spoorlijn, aangelegd door de Staat der Nederlanden en geëxploiteerd door de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (SS), verbond Arnhem met Deventer en (vanaf 1868) Leeuwarden. De NRS en SS gebruikten het NRS-station gezamenlijk. Door capaciteitsgebrek in het station besloten de NRS en de SS een nieuw station te bouwen, dat werd geopend in 1867. Arnhems derde spoorlijn, de door de Staat der Nederlanden aangelegde spoorlijn Arnhem - Nijmegen, werd geopend op 12 juni 1879.

Arnhem stelde voor deze spoorlijn aan de oostzijde van de stad aan te leggen. Arnhem breidde sterk in deze richting uit. Een gecombineerde spoor- en verkeersbrug op deze plek zou zeer welkom zijn. Uiteindelijk werd de spoorlijn in het westen van de stad aangelegd, met uitsluitend een spoorbrug over de Rijn. De gewenste verkeersbrug (de huidige John Frostbrug) werd uiteindelijk geopend in 1935.

Het stationsgebouw werd ernstig beschadigd tijdens de Slag om Arnhem in september 1944. Op 8 mei 1954 werd het nieuwe stationsgebouw, een ontwerp van H.J.G. Schelling, geopend.

Vanaf eind jaren tachtig leefde het idee om het station van Arnhem te vervangen door een nieuw, groter station. In 1987 werd afgezien van de verbouwing van het bestaande station en begon de gemeente Arnhem met plannen om het station te vervangen door een nieuw gebouw. Na jaren van lobbyen ging eind 1989 de NS overstag. Architect Teun Koolhaas werd gekozen voor het ontwerp van een nieuw station, dat in 1992 gepresenteerd werd. Dit plan stuitte op veel kritiek, daar dit de sloop betekende van veel woonhuizen rond het station. In 1994 werd alsnog het bestemmingsplan goedgekeurd, maar na doorgaande protesten trok in oktober 1996 de gemeente Arnhem het ontwerp van Koolhaas uit de plannen terug.

Na het verwerpen van de plannen van Koolhaas werd architect Ben van Berkel gekozen voor een nieuw ontwerp. Dit plan werd positief ontvangen en werd dan ook goedgekeurd. In oktober 2001 werd de parkeergarage geopend als eerste deel van het nieuwe station en begin 2000 werd de Willemstunnel op het Willemsplein in gebruik genomen voor het autoverkeer. In maart 2003 kon dan het overdekte busstation geopend worden.

In 2005 werden de Rijntoren en de Parktoren (beide 70 meter hoog) opgeleverd, waarna de bouw van het daadwerkelijke stationsgebouw begon. Op 1 oktober 2006 werd een tijdelijk station geopend op ongeveer 200 meter ten oosten van het oude station. Het was door loopbruggen met de oostzijde van de drie perrons verbonden. De loopafstanden vanaf het streekbusstation aan de Utrechtseweg naar het station waren door de gekozen positie van het tijdelijke station vergroot. Door de klachtenstroom van passagiers werden twee nooduitgangen van het tijdelijke station regulier opengesteld, zodat de loopafstand werd verkort. Ook vanaf het centrum was de loopafstand naar de perrons iets langer geworden en daarom werd begin 2007 een extra ingang aan de kant van het Willemsplein gemaakt.

Na de sloop van het oude station, eind 2007, kon een geheel nieuw station worden gebouwd. Uitgezonderd van de sloop werd het koepelvormige entreegebouwtje aan de noordzijde van het station, de Sonsbeekentree. Dit laatste overblijfsel van het station van Schelling werd in 2010 verplaatst naar Park Presikhaaf om daar dienst te doen als theehuis.

In de herfst van 2008 bleek dat de bouwkosten, die begroot waren op € 65 miljoen, waren opgelopen tot € 90 miljoen. Er was geen enkel bouwbedrijf bereid het riskante ontwerp uit te voeren. Er vond overleg plaats tussen ProRail, de gemeente Arnhem, de betrokken ministeries en diverse aannemers om uit de impasse te komen. Het tekort is toen grotendeels opgevuld en besloten is het project in twee fases te voltooien: eerst de perrontunnel (zodat daarna het tijdelijke station gesloten kon worden) en daarna de terminal zelf, die feitelijk voor de tunnel aan de centrumzijde kwam.

In 2010 moest blijken of de OV-Terminal van UNStudio, Ben van Berkel, het 'hart' van Arnhem Centraal, eigenlijk wel gebouwd kon worden. Het futuristisch vormgegeven nieuwe stationsgebouw was namelijk bijzonder lastig te bouwen. De gemeente Arnhem vreesde dat Arnhem Centraal daardoor veel meer geld zou gaan kosten dan was voorzien. Afzien van het ontwerp van Ben van Berkel was volgens de gemeente geen optie meer. Volgens de oorspronkelijke planning had begin 2009 het nieuwe stationsgebouw voltooid moeten zijn en het vierde perron eind 2010. De verbouwing van fase 1 van Arnhem Centraal (oplevering nieuwe perrontunnel en fietsenstalling) was 2 juli 2011 gereed en daarna verdween het tijdelijke stationsgebouw.

Eind augustus 2011 kwamen de dive-under voor treinen van/naar Nijmegen en Tiel en het nieuwe perron in bedrijf. In het najaar van 2012 begon de bouw van de ov-terminal: een stationshal die perrons, busstation, parkeergarage en fietsenstalling met elkaar verbindt. Het hoogste punt van deze nieuwbouw werd bereikt op 23 januari 2014.[7] Na een relatief lange bouwtijd werd de nieuwe OV-terminal van Ben van Berkel, met een capaciteit van 110.000 trein- en busreizigers per dag, op 19 november 2015 feestelijk geopend.[8]

Bij de officiële opening van het vernieuwde station werd de naam veranderd van station Arnhem naar station Arnhem Centraal. Hiervoor droegen alleen de vijf drukste hoofdstations van Nederland deze titel (Utrecht, Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Leiden), maar op verzoek van de gemeente is de naam naar aanleiding van de verbouwing aangepast.[9] De naamswijziging werd in eerste instantie afgewezen om financiële redenen, omdat de aanpassing van alle digitale systemen te duur werd geacht (500.000 à 800.000 euro). Vlak voor de officiële opening gingen NS en ProRail overstag en namen zij de meeste kosten op zich. De gemeente Arnhem, die belang hechtte aan de naamswijziging, betaalde alleen de extra letters op de stationsgevel.[9] De bebording op het station werd in het najaar van 2016 aangepast.

De ontwikkeling van stationsgebied in Arnhem behoort tot de 'nieuwe sleutelprojecten' van het toenmalige Ministerie van Infrastructuur en Milieu, waaronder ook de stationsgebieden van Utrecht Centraal, Den Haag Centraal, Rotterdam Centraal, Amsterdam Zuid, Assen en Breda vallen. Het ministerie van infrastructuur, de gemeente Arnhem en de provincie Gelderland zijn de belangrijkste financiers van het project Arnhem Centraal.

Op 4 oktober 2012 wonnen de perronkappen en de passerelles van het vernieuwde station de Nationale Staalprijs in de categorie utiliteitsbouw.

In 2015 won station Arnhem Centraal De Nationale Betonprijs. In 2016 won het station een internationale Architizer A+ award in de categorie bus- en treinstations. Ook won het station in datzelfde jaar de Heuvelinkprijs voor het beste nieuwbouwproject in Arnhem en The European Concrete Award 2016 in de categorie building. In 2017 won Arnhem Centraal de German Design Award 2018 in de categorie stedelijke ruimte en infrastructuur. In 2018 mocht Arnhem Centraal de Zumtobel Group Award 2017 in handen nemen voor de categorie Stedelijke Ontwikkeling.


Het oude stationsgebouw d.d. 29 september 1974.
(Foto: F.J. Hoevenagel)    (bron: Stichting SNR Railverzamelingen)



Het nieuwe stationsgebouw van Arnhem.
(bron: BAM Bouw en techniek)

Deze NX - beveiliging is in dienst gesteld op 12 september 1954.

Gebruikte afkortingen: Blokstelsels:

De tekening van het westelijke gedeelte van het emplacement van Arnhem.



De tekening van het oostelijke gedeelte van het emplacement van Arnhem.



De tekening van het baanvak Arnhem - Dieren en Arnhem - Zevenaar.


Post T



Het door ir. H.G.J. Schelling ontworpen seinhuis van Arnhem d.d. 17 mei 1957 met links locomotief NS 1204 in de turkooize kleur.
(Foto: R. Ankersmit (†))


Voor een uitleg over de werking van het geplaatste NX-toestel klik hier.


Het interieur van de NX post.
(Foto: Wim Vos)


      

Het NX tableau met het tableaugedeelte met Arnhem CS (links) en het tableaugedeelte met Velperbroek Aansluiting, de sporen richting Arnhem Goederenstation en de enkelsporige brug over de IJssel (rechts) d.d. 23 februari 1966.
(Foto's: R. Ankersmit (†))


      

Het tableaugedeelte met de sporen richting Wolfheze (boven) en Elst (onder) (links) en het tableaugedeelte met het westelijke gedeelte van het emplacement (rechts).
(Foto's: Wim Vos)


      

Het tableaugedeelte met de perronsporen (links) en het tableaugedeelte met Velperbroek Aansluiting en de sporen richting Arnhem Goederenstation (rechts).
(Foto's: Wim Vos)



Het tableaugedeelte met Velperbroek Aansluiting, de sporen richting Arnhem Goederenstation en de enkelsporige brug over de IJssel.
(Foto: Wim Vos)

Het tableau in post T.
(Tekening: Sven Zeegers).
(Scroll onder in het scherm naar rechts of links om een ander deel van de tekening te zien)

Met ingang van 8 november 1981 is de NX post vervallen en is voor de beveiliging van dit station een Integra toestel in gebruik genomen; dit toestel was geplaatst in de nieuwe verkeersleidingspost ten oosten van het station.

Vanuit deze post werd ook de beveiliging van het station Nijmegen en de aansluiting van de Betuwelijn bediend.

      

Het signaleringstableau.
(Foto's: Wim Vos)


      

Een detail van het signaleringstableau.
(Foto's: Wim Vos)


      

Een detail van de achterzijde van het bedieningstableau (links) en een detail van een tekening (rechts).
(Foto's: Wim Vos)

De hierboven geplaatste foto's zijn gemaakt tijdens de opbouw van de Integra beveiliging.


De tekening van het bedieningstableau.



De tekening van het signaleringstableau met de westzijde van het emplacement.



De tekening van het signaleringstableau met Velperbroek Aansluiting en de sporen richting Arnhem Goederenstation.

Arnhem Goederenstation

Het station Arnhem Goederenstation ligt in het oostelijke gedeelte van de stad Arnhem.

      

Het emplacement in zuidelijke richting met links het verbindingsspoor uit de richting Westervoort en rechts dat uit de richting Arnhem (links)
en het emplacement in noordelijke richting met rechts het verbindingsspoor uit de richting Westervoort en links dat uit de richting Arnhem (rechts) d.d. 27 augustus 1964
(Foto's: R. Ankersmit (†))


      

De aansluiting van het verbindingspoor van Arnhem Goederenstation in oostelijke richting met rechts post I d.d. 27 augustus 1964 (links)
en het baanvak Arnhem - Zevenaar met rechts nog juist zichtbaar het wissel van de aansluiting en het op 2 mei 1965 buiten dienst gestelde seinhuis I (rechts).
Naast het spoor de nieuwe borden (SR 305b) die waarschuwen voor een enkelsporige brug in een overigens dubbelsporig baanvak d.d. 31 juli 1965.
(Foto's: R. Ankersmit (†))

Klik hier om de emplacementstekening te openen.

De beveiliging van dit station bestond uit de posten I en II.
Post I stond bij de aansluiting van het spoor van of naar Arnhem Goederenstation naar of van Westervoort ( Zevenaar) en post II stond op het emplacement bij km. 0.930.

Post I is met ingang 2 mei 1965 vervallen; de wissels en de seinen worden vanaf die datum bediend vanaf het NX - tableau te Arnhem.


Post I



Tekening van het bedieningstoestel in post I.

Post I is normaal uitgeschakeld en komt alleen in dienst bij treinverkeer van of naar Westervoort naar Arnhem Goederenstation of omgekeerd.


Post II



De uitrijseinen A1,3 en A w,x met op de achtergrond post II d.d. 22 juni 1976.
Bij de seinen staat een richtingaanwijzer (een z.g. koeiekop) voor de richtingen Arnhem of Zevenaar en tussen de uitrijseinen staat de rangeerpaallantaarn Rw.
(Foto: R. Ankersmit (†))



Tekening van het bedieningstoestel in post II.

Alle bedieningshandelingen worden hier beschreven.

Met ingang van 8 november 1981 is de klassieke beveiling te Arnhem Goederenstation vervallen en zijn de armseinen en de rangeerseinen vervallen; alle wissels zijn omgebouwd in handwissels.

Voor een beschrijving van het station Dieren = Doesburg klik hier.
Voor een beschrijving van het station Elst klik hier.
Voor een beschrijving van het station Westervoort klik hier.
Voor een beschrijving van het station Wolfheze klik hier.
Terug naar Home Terug naar seinhuizen